Hoe reuma, de ‘geseling der mensheid’, en andere chronische ontstekingsziekten draaglijker werden

Wat was het probleem?

Wie reuma heeft, wandelt tegenwoordig doorgaans zelf de spreekkamer in. Maar tot voor kort was dat ondenkbaar. Sterker: reuma was eeuwenlang ‘de geseling der mensheid’, zegt emeritus hoogleraar reumatologie Ferdinand Breedveld over de ziekte die botten en gewrichten dramatisch aantast.

Breedveld ontfermde zich in 1989 over de Sole Mio-kliniek van het Leids Universitair Medisch Centrum, waar toen nog veertig van de ergste patiënten lagen. ‘Sommige hadden armen als spaghetti en iedereen leed onbeschrijflijke pijn. Als je de diagnose reuma kreeg, ging er tien jaar van je leven af en moest je ervan een groot deel in een rolstoel doorbrengen.’

Er bestaan meer dan tweehonderd chronische ontstekingsziektes zoals reuma, maar begin vorige eeuw tasten artsen daarover volledig in het duister. Ze vermoeden telkens een virus of bacterie als boosdoener, maar vinden die nooit. Rust is in de jaren twintig de behandeling voor al dit soort mysterieuze aandoeningen, zoals ook de huidziekte psoriasis, waaraan mensen spontaan lijden. Maar rust baat niet: allemaal blijven ze getergd door de gewrichtspijn, buikpijn of branderige huidkorsten.

Dan, in 1928, doet de arts Philip Hench een belangrijke waarneming. Een reumapatiënt ‘geneest’ spontaan van zijn ziekte wanneer hij tijdelijke leverklachten krijgt. Er is meer: vrouwen die zwanger worden, zijn ook tijdelijk van hun reuma verlost. Voor anderen stopt plots de hooikoorts of astma. Hench begint te vermoeden dat deze bijna wonderlijke zelfgenezingen te danken zijn aan een of ander hormoon; een draaiknop die de lichamelijke reactie op een waaier aan ziektebeelden regelt.

De zoektocht naar ‘substantie X’ achter deze draaiknop levert in 1948 de ontdekking op die Hench zoekt: de ontstekingsremmer cortison. In datzelfde jaar spuit hij het in bij een reumapatiënt in een rolstoel. Twee dagen na de eerste cortisoninjecties kan zij ‘weer lopen en zelfstandig omdraaien in bed’. En dat soort verbeteringen blijkt bij allerlei patiënten, ook met andere chronische ontstekingen en afweerziektes; Hench krijgt de Nobelprijs. Revolutionair, zegt Breedveld, want het is een van de eerste keren in de medische geschiedenis dat in één klap totaal verschillende ziekten te bestrijden zijn zonder de precieze oorzaak ervoor te hoeven vinden.

De bijwerkingen van hoge doses cortison blijken echter te riskant voor serieuze reuma-behandelingen. Maar dan, in 1991, is het alsnog raak: wetenschappers vinden een preciezere afweerdraaiknop, vrijwel zonder die bijwerkingen. Deze zogeheten tnf-alfa-remmers dempen de ernstigste reuma-symptomen, ontdekt Breedveld in een eerste patiëntproef. Ook andere ontstekingsziekten, zoals de ziekte van Crohn en de huidziekte psoriasis, blijken met de tnf-alfa-remmers beter te beteugelen.

Hoe staat het er nu voor?

Wereldwijd zijn meer dan een miljoen reumapatiënten met tnf-alfa-remmers behandeld en van de rolstoel gevrijwaard. De Leidse kliniek kan sluiten en het ernstigste ziektebeeld ‘is volledig van tafel’, zegt Breedveld. Reuma is daarmee een onzichtbare ziekte geworden: mensen lopen ermee rond, maar zijn nog wel vaak moe en lijden pijn. De techniek achter het nieuwe afweermedicijn, die van monoklonale antilichamen, haalde de toplijst aan medische doorbraken van medisch blad The BMJ en kan ook andere lichamelijke draaiknoppen bedienen, bijvoorbeeld om donororganen beter te accepteren.

Bron: Volkskrant